Yazı
ve Fotoğraflar: Haluk ÖZÖZLÜ .
|
|
| Yazı
ve Fotoğraflar: Haluk ÖZÖZLÜ . |
| Zildjian Efsanesi |
| .... |
  Üç
yüz yıldan bu yana en iyisi olduğu dünyaca ispatlanmış ünlü Zildjian
(Zilciyan) zilleri, ailenin son ferdi olan Mikael Zildjian'ın 73 yaşında Taksim'de
ki evinde kalp yetmezliğinden ölümü ile aynı mesleği devam ettiren aileden kimse
kalmayınca, ünü ve kalitesi dünyaca ispatlanmış olan Zilciyan efsanesi sona ermişti…Önceleri kalaycılık yapan, 1623 yılında büyükbaba Kerope Zildjian ile Trabzon'da başlayan zil yapımında uygulanan gizli formül babadan oğla yıllarca süregelmiş ve ailenin son ferdi olan Kerope Zildjian'nın torunu İstanbul doğumlu Mikael Zildjian 73 yaşında ölürken zillerin yapımında kullanılan formülü de beraberinde götürmüştü. Dünyanın her tarafında ki müzisyenlerce ısrarla aranan ve büyük değer taşıyan, Türkiye'den başka yerde yapılmayan Zildjian zilleri önceleri İstanbul Samatya da, daha sonraları Sağmalcılarda ki atölyede el tezgâhlarında yapılıyordu. Dünyaca ünlü müzisyenler bu el yapımı zillere olan hayranlıkları nedeniyle meraklarına yenilip yapılışlarını izlemek üzere Türkiye'ye gelir, atölyeyi gezerlerdi. Türkiye'nin bir zamanlar yegâne el yapımı zil ustası için çocukluk arkadaşı, modern Türk müziği  bestecilerinden
olan kompozitör Nuri Sami Koral, "Mikael Zildjian'ın zil yapımı sırasında karışımında
ki uygunluk formülü, ölümü ile aile sırrı olarak gitmesi büyük kayıptır. İyiliksever,
çalışkandı, iki ustanın işini tek başına yapardı. Müslüman'dı, mevlitlere gider,
Eyüp Sultan camii ziyaret ederdi. Bununla beraber karışımı yaparken yanına kimseyi
sokmaz, disiplinli, ciddi çalışması ile tanınırdı. Standart zillerin yanı sıra,
100 yıl önce bakır, kalay karışımına altın tozu ilave edilerek birkaç zil yapıldığı
ve bu zillerin çok para ettiği söylenir.  Son
yıllarda ise büyük artış gösteren bakır ve kalay fiyatları karşısında, dünyanın
her yerinden gelen özellikle Japonların çok istediği 55-60 cm çaplı sipariş zilleri
bile karşılayamaz hale gelmiş buna rağmen azimle çalışarak yurda döviz kazandırmıştı.
Dış piyasa değerinin büyüklüğünü bilen turistler. Yurt dışına çıkarken özellikle
bu zillerden alırlardı. Zildjian imzalı zillere dünya piyasasında ödenen fiyatlar
karışışında hayrete düşerlerdi". Demişti…Özel formülle hazırlanıp kalıplara dökülen bakır ve kalay karışımı dövülerek zil haline getirildikten sonra torna  tezgâhlarında
çelik kalemler zilin her tarafına eşit şiddette dokundurularak zilin sürekli ses
vermesi sağlanıp en iyi ses bulunuyordu. Ay yıldızlı "Made in Turkey İstanbul
damgasının" bulunduğu ön yüzünün arka göbeğine Zildjian özel imzasını atar ve
ziller ünlü davulcular tarafından adeta kapışılırdı. Sadece Türkiye'de yapılan
Zildjian zilleri ses bakımından çok hassas oluşları, uzun tonalite vermesi, hiçbir
zaman şekil ve tonlarını kaybetmemesi ile ün yapmıştı. İnce, orta, ağır olmak üzere üç çeşidi olan zillerden ince olanları keskin, yüksek tonlu, hızlı kırılma sesi vermesi, orta kalınlıkta olanların zengin, keskin tonları ritmik müzikte aranan özellikte olması, ağır olanların ise seste parlaklık uzun süre devam eden ses gücü oluşu ile ün yapmıştı. Caz, senfoni, pop orkestralarından mehter, bando takımlarına kadar tüm dünyada aranan bir zil olmuşu. Ailedeki sonuncu Zildjian olan Mikael Zildjian el tezgâhlarında çıkan zilleri bir bir kontrol edip dinledikten sonra damgalar Zildjian imzasını atardı. Sapsarı altın gibi parlayan ziller istenen sesi vermiyorsa hemen eritilerek yeniden kalıplanır yeniden tokmaklanarak, dövülürdü. Her zil teker teker elle dövülüp tonlama sağlandığı için hiçbir zil bir diğerine benzemez hepsi ayrı ayrı seslere sahip olurdu. Kullanıcılar arasında kimler yok ki... Son yılların pop müzik tarihine imzasını atan grup Beatles'ın sağ eli zil üzerinden kalkmayan, zilleri devamlı döven davulcusu Ringo Star (Ricart Starkey) Ludvig  marka
davulunu Zildjian zilleri ile donatmıştı. Yılların eskitemediği bir başka grup olan Rolling Stones'un Dünyanın en iyi metronom davulcusu Charlie Watts uzun tonaliteli, parlak sesi ile Zildjian zilleri tercih etmiş. İngilizlerin sert müzik yapan Cream'ın soloları ile ünlü davulcusu Ginger Baker. Siyahî solak gitarist Jimi Hendrix'in merdivenden düşermiş gibi davul ataklarıyla tanınan bateristi Mitch Mitchell. Enstrümantal grupların en ünlüsü Shadow'un ritmik davulcusu Brian Bennet ve Yes, Uria Heep, Deep Purple, Pink Floyd, Gun's and Roses Mike Fletfood hep müziklerinde Zildjian kullanan davulcular. Pop grup davulcularının yanı sıra ünlü cazcılar Roy Haynes, sol Gubin, Kenny Clare, Jo Jones, Ed Thingpen, Cotin Baikley ve diğer ünlü davulcular ısrarla Zildjian zillerini seçip kullandılar. 300 yılı aşkın süre el yapımı 
zillerle tarihe gömülen Zildjian efsanesi sona ererken her biri antika değeri
taşıyan ziller uzun süre kulaklarda çın çın çınlayacak.2. Mayıs 1979 yılında Hürriyet Gazetesinde ki röportajımda bunları yazmıştım aradan geçen süre sonrası bu defa el yapımı zil yapan bazı yeni markalar yeniden piyasada kendilerinden söz ettirmeye başlayınca 10. Mayıs.1992 de yeniden bir röportaj yapma gereği hâsıl oldu. Aşağıda Zildjian'ın ölümüyle uzun bir süre sessizliğe bürünen Türk zil piyasasında ki çeşitlenmeye göz atacağız. İstanbul Zilleri Mehter takımına zil yapan, dünyanın en ünlü el yapımı zillerini mal eden Mikael Zildjian gece yarısı olup ta herkes gidip, atölye boşaldıktan sonra zillerin malzemesi olan kalay ve bakırı özel olarak tartıp kendi formülü olan uygunluk kıvamını bu noktada ayarlıyor. Bu  miktarı
tavalara konup 1100 santigrat derecede fırında eritiliyor, potalara dökülüyor.
Karışım miktarı farklı olursa zil ton tutmuyor, vurunca çatlayıp kırılıyor. Bu
nedenle zil yapımında ki bu karışım, zilci ailenin babadan oğla kalan meslek sırrı
olarak yıllarca devam etmiş. Zil döküm günü saat gecenin 00.02 si etrafta kimseler yok! Ya da Mikael usta öyle sanıyor. 1949 yılından beri beraber çalıştığı ustalar ses çıkarmamak için tüm hünerlerini göstererek çalıştıkları döküm atölyesinin çatısına gizlice çıkmış, çatıda nasıl açıldığı belli olmayan küçük çatlağa dayıyorlar gözlerini, nefeslerini tutup sabırla döküm saatinin gelmesini beklemeye başlıyorlar. Aşağı da tek başına bir efsane dökümhanenin özel bölümünde alevlerin içinde bakırları, kalayları, tartıp eritiyor… Günler günleri, yıllar yılları kovalıyor. Önce 1977 de zil atölyesi kapanıyor. 1979 da dünyanın bu büyük zil ustası Mikael Zildjian meslek sırları ile beraber bu dünyadan göç edince, her kez 300 yıllık zil efsanesinin sona erdiğini zannediyor. Oysa o günlerin çırakları Mehmet Tamdeğer ve Agop Tomurcuk ustalarını izlenimlerini söyle anlatmışlardı. "Bütün gün birlikte çalıştığımız ustamız, sıra zil döküm işine 
gelince bizi atölyeden çıkartıyor, bu işlemi tek başına yapıyordu. Doğrusu bu
ya dışarı çıkartılmak ağrımıza gidiyordu. Bir gün kafa kafaya verip olayı seyretmeyi
kafaya koyduk ve gidiyormuş gibi yapıp çatı arasına saklandık. Mikael ustanın
bakırlarla kalayları nasıl tartıp karıştırdığını, erittiğini nefesimizi tutarak
izledik. Artık formül bizdeydi. Tatbikat için hem çalışıp hem de ağzımızı fermuarlayıp
bekledik. Mikael ustanın ölümünden sonra kapanan zil atölyesi dağıldı. Ortada
kalmıştık. Yapabileceğimiz başka bir iş yoktu. Ama öğrendiklerimizi uygulama imkânı
vardı. İki ortak 1981 yılında Bağcılarda kendi zil atölyemizi kurduk ve yüzde
yüz el yapımı zil üretimine geçtik"… İki ortağın o dönemlerde ürettiği ziller
rock ve caz dünyasının usta bateristleri tarafından ısrarla aranır olmuş. Billy
Higgins, Art Blakey, Okay Temiz, Jack de Johnette, Evlin Jones, David Wayne, Rene
Creemers, Billy Hart, Eddie Walker gibi devler bulunuyor. İki ortağa zil yapımının
sırlarını soruyorum ne ser ne sır vermiyorlar. Ama el yapımı zilin aşamalarını
gösteriyorlar. Zil Yapımı İlk aşamada kalay ve bakır eritilerek 1100 santigrat derece sıcaklıkta sıvılaştırılıyor, çelik pik dökümden yapılan kalıplara dökülüyor ve silindirden geçiriliyor, levha haline  getiriliyor.
Daire biçiminde kesilerek çaplarına, kalınlıklarına göre ayrılıyor. Daha sonra
ortaları delinip dövme işi başlıyor. Etrafa yayılan yüksek sese karşı korunmak amacıyla kulaklarına pamuk tıkalı genç zil ustaları, binlerce tokmak darbesi ile zilin alaşımında ki molekül sıkışması sağlanıyor. Dövme sonucu zilin değişik yerlerinden değişik tınılar, farklı sesler elde ediliyor. Bu nedenle dövme sonucu üretilen zillerin her biri tek oluyor, bir eşi bulunmuyor. Çekiçle dövme sırasında işçinin ruh hali de önem taşıyor. Darbelerin şiddeti farklı notaları oluşturuyor. Tornaya konulup vidayla göbekten sıkıştırılan dövülmüş ham zillere, burada "sıvama" denilen merkezden çıkarak dış çapa süregelen çizgiler, elmas kalemle zil yüzeyinin içine ve dışına çiziliyor. 20 cm den, 61 cm çapına kadar yapılan zillerde, son aşama ses ayırımı. Bu tecrübe isteyen hassas bir iş… Binlerce nota taşıyan zillerin her biri defalarca dinleniyor, test ediliyor, geçer not alanlar, tonlarına göre sınıflandırılıyor. Markası basılıp, imzalanan ziller, ABD, Almanya, Fransa, İngiltere, Japonya, Norveç, Yeni Zelanda, Arjantin'e ihraç ediliyor.  Mehmet
Tamdeğer ve Agop Tomurcuk, zillerin şarap gibi durdukça ve dövüldükçe değer kazandığını
belirtmişlerdi… Yüzde yüz el yapımı ziller, nemli ortamları sevmiyor, güçlü spotlarda
renk değiştirebiliyor, kararan ziller kaolla parlatılıyor. Yeni geliştirilen bazı modellerde hiç çizgi bulunmuyor. Tornada sıvama işlemi de yapılmıyor. "Turk" adı ile ihraç edilen ham renkli zil sadece dövülüyor. Daha farklı bir zil sesi veren ziller, davul takımlarına değişik tonda zil sesi katıyor, genellikle profesyonel davulcular bu tür zillere davul ataklarında yer veriyor. Otoman denilen tip ziller, yarım çizgili yapılıyor, bu uygulama yenilik olarak sayılıyor. Tüm zillerde titreşimin ve buna bağlı frekansın uzun sürmesi istenirse ziller delinerek 8 - 10 civarında perçin takılıyor.  Zil
Piyasası: Dünya zil piyasasında yüzde yüz el işi zil yalnızca Türkiye
de yapılıyor. El yapımı zil zahmetli iş. Mikael ustanın ölümünden sonra amcaoğlu
Avadis Zildjian, firmanın isim haklarını satın alarak ABD'ye gitmiş ve orada Zilciyan
adıyla zil üretimine başlamış. Ama fabrikasyon bir üretim gerçekleştiriyor. Sabian
markalı zilleri Avedis Zildjian'ın oğlu Bob Zildjian üretiyor. O da tamamen fabrikasyon.
Yıllık üretimi 250 binin çok üstünde. Paiste ise bir İsveç firması baskı makine
işi zil yapıyor. Bu zillerin de yüksek darbelerde çabuk kırıldığı söyleniyor.
Özellikle efsane flütçü Ian Anderson'un grubu Jeutro Tull'un davulcusu Paiste
kullanımıyla dikkat çeken bateristlerden. Van Hallen, Bon Jovi diğer Paiste kullanan
gruplar. Ve Hazin Son Tarihler 1996 yılı haziran ayının ilk haftasını gösterdiği bir sırada İstanbul Zillerinin üreticisi Agop Tomurcuk Kınalıada da ki yazlığına giderken saat 16.00 sıralarında Sivriada yakınlarında 8 metre boyund  a
ki "Rudi" adlı yatıyla geçirdiği tekne kazası sonucu hayatını kaybediyor. Teknede
bulunan yakıt bidonlarından birinin dalga nedeniyle devrilmesi sonucu sızan yakıt
buzdolabını çalıştıran tüp gazdan alev alıyor, hızla yayılan alevler kısa sürede
tekneyi sarıyor. Teknedekiler denize atlıyor, çevreden gelen yardımla kurtuluyorlar.
Ancak kalbinden rahatsız olan ve su yutan Agop Tomurcuk karaya çıkarılırken hayatını
kaybediyor. İstanbul zillerinin müzik kliplerindeki parlayan görüntüsü ve kulaklardaki tınlaması ise aile fertlerinin işin başına geçmeleriyle "İstanbul Agop" adıyla devam ediyor. Birçoğu Zildjian atölyesinde çalışmış, yetişmiş olan ustaların kurduğu yeni zil firmaları, Dünya zilleri arasında Bosphorus, İstanbul, Turkish, Pasha, Amedia gibi markalar taşıyor. El yapımı Türk zilleri hala davulcuların gözdesi olarak dünya piyasasında ki ünlerini koruyarak sürdürüyorlar. | ||
 |
| .:: FOTOĞRAF GALERİSİ ::. | ||
| ©
2006, Sihirlitur'daki tüm yazılar ve fotoğraflar Haluk Özözlü'ye aittir, alıntı yapılamaz, izinsiz kullanılamaz. |
