Sihirlitur.com | Çektirmeler

Çarpıcı, göze batan renkleri, estetik ve nostaljik görünümleri ile ahşabın sıcaklığını yansıtan, bulunduğu yere güzellikler katan çektirmeler, zaman içinde kayboluşlarını takip bile edemeden sessizce bir bir yok oldular...

Yazı ve Fotoğraflar: Haluk Özözlü

Çektirme türü tekneler, Marmara Adası mermer ocaklarından mermer taşımada, odun, kömür, buğday, şarap, zeytin, meyve türündeki yükleri taşıdıkları biliniyor. Onlar damacanayla su taşımadan, Kumkapı’ ya inşaat kumu, kiremit nakliyesine varıncaya kadar her tür yük taşımada kullanılmış.
Bartın, Zonguldak, İstanbul Boğazı, Haliç, Adalar, Kartal, İzmit Körfezi, Erdek, Bandırma, Avşa, Dikili, İzmir son 50 yıl içinde çektirmelerin en çok görüldüğü yerler olmuş.
80 li yıllar sonrası faal olanlar hızla azalmaya başlarken, çektirme yapanlar bu defa gır gır balıkçı motorlarını koymaya başlamışlar tezgâhlara, kızaklara.

Son çektirmelere 1990’lı yıllara kadar ancak kum çekme ve taşıma işlerinde kullanılırken, Karadeniz, İstanbul, Marmara denizi kıyılarında sıkça görülen çektirmelerden bazıları bu defa üzerlerinde yapılan ilaveler, tadilatlarla orijinalitesi kaybetmiş ve günümüzde yat turizminde gezinti amaçlı Boğaz’da, Ege’de ikinci ömürlerine başlamışlar.
Zamanın yük taşıyan çektirmelerden bazılarını sadece Marmaris Orhaniye, Kızkumu’nda Bodrum koylarında turist gezdirirken görebiliyoruz.
Çektirmelerin bire bir ölçülerine sadık kalınarak yapılan maketleri, bibloları, başta Sinop, Akçakoca, Amasra’nın çarşıları olmak üzere, Turizm Fuarlarına katılımcıların tanıtım standlarında, denizcilik üzerine satış yapan dükkânlarda rafları süslüyor. Şirin ve albenisi olan çektirmelerin, hatırı sayılır hediyelik eşyaları arasında tür ve dekoratif özellikleriyle önemli yeri bulunuyor.

Haliç projesi gerçekleşmeden önce kıyı boyunca çektirmeler yer alırdı.

Haliç kalafat yerlerinde çektirmelerin kaplama araları kalafatlanırdı.

Özellikleri: Çektirmelerin büyüklüğüne göre 4 ile 16 arasında mürettebat çalıştığı gözlenmiş.
Bir zamanların gözde Çektirmelerinde iki adet yaşam alanı bulunduğu, bunlardan birinin kıç tarafta bulunan ve geminin idaresin yapıldığı dümen evi ile ona bitişik olan kaptan kamarası olup, diğeri de baş kasarada güverte altında ve ambarın önünde bulunan personel kamarası olduğu gözleniyor.
Çektirmelerin tek ambara sahipti, baş tarafta ve güverte üzerinde tuvalet ile mutfak kabinleri, bulunan diğer bölümlerdi. Karadeniz kıyılarında tekne yapımı için uygun olan birçok yerde ayrıca Bartın, Cide, Sürmene, Rize, Ünye ve Ayancık da çektirme türünde denize dayanıklı ahşap tekneler yıllarca inşa edilmiş.
Çektirme gemilerinin inşasında daha çok kestane ve meşe ağaçları tercih edilmekle beraber gürgen, karaağaç, dut ve çam ağaçları da kullanılmış.
Kancabaş pruva formuna sahip bu gemilerin baş ve kıç formu birbirine benzediği gözlenmiş.

Özellikle tekneyi karaya çekerken kıç taraftan gelen dalgaların tekneyi savurmasını engellemek maksadı ile bu tür formun daha çok tercih edildiği de kayıtlara geçmiş.
Tabanı geniş olan bu teknelerin yapısı yüklü halde fırtınalı denizlerle mücadele yapmaya müsait olmakla beraber dalgalı denizlerde dümen tutmada, tekne kaptanlarını oldukça zorlamış.
Bartın tersanelerinde 30 tonluktan 450 ton kapasiteye kadar farklı büyüklüklerde çektirmeler inşa edilmiş.
Çektirmelerin hizmet verdiği dönemde kalafat macunu bulunmadığı için kaplama aralıkları sırasıyla açılarak keten lifleri ile zift kullanarak gemilerin kalafat işlemi yapılmış.
Tek direkli çektirmelerin direk dibinde bulunan daha kısa direk ise yükleme ve boşaltma işleminde görev üstlenmiş. Çektirmelerde elektrik donanımı bulunmadığından gaz lambaları ile aydınlatma ve yine gaz yağı ile ışık veren seyir fenerleri kullanılmış.

Özellikle Haliç kıyıları çektirmelerin en çok görüldüğü yük getirip bekleme yaptıkları, konaklama yerleri olup, gerek Eminönü Yağ İskelesi, Yemiş İskelesi çevresi gerekse Karaköy’den Kasımpaşa, Sütlüce’ye’ ve Fener, Balat’a uzanan sahil şeridi çektirmelerin kalafatlandığı veya omurganın çürüyüp dağılana kadar bulunduğu çekek yerleri olmuş.
Çektirmelerin suya vuran yansımaları, motorların, kayıkların, farklı renkleri, iç içe giren konumları, görmek için bakanlara, boyaları kalın kalın sürülmüş tablo değerindeydi. Ressam Necdet Kalay resimlerinde bu manzaralardan, Foto röportör Ara Güler belgesel fotoğraf çalışmalarında bu manzaralardan beslenirdi.
Zamanın öğüttüğü, bizleri yılar öncesine götüren çektirmeleri, bulundukları yerleri belge gibi gözler önüne seren, tanımlayan eski filmlerde, siyah beyaz fotoğraflarda, sararmış kartpostallarda, ressamların yağlıboya tablolarında görebiliyoruz.
Kömürlü gemiler, strapenteli dolmuşlar, at arabaları, faytonlar gibi çektirmeler de maziye gömülürken eski değerleri koruyamayanlar asla düştükleri boşluğu dolduramayacaklar.

Çeşitli yerlerde çekilmiş fotoğraflarla "ÇEKTİRMELER FOTOĞRAF GALERİSİ"

Marmara Adası liman kıyısında yükleme bekleyen çektirmeler

Çektirmelerde elektrik tesisatı bulunmadığı için kapalı havalarda denizin üzerinde dikkat çekmesi için genellikle göze batıcı renkler kullanılmış.

Karaköy kıyı şeridinde ve Haliç'in derinliklerine doğru yanaşmış çektirmeler

Haliç'de Karaköy Eminönü dolmuş kayıkları iskelesinde çektirmeler

Haliç Karaköy kıyıları

Haliç Karaköy Sebze Meyve Hali kıyılarında çektirme

70'li yıllarda Haliç'ten, belki de Kumkapı'dan çıkıp Boğaz'a doğru odun yüküyle yol alan bir çektirme.

Sahil yolu Kumkapı mevkiinde M. Gürbüz çektirmesi

Boğaz kıyılarında yüklü bir çektirme

İstanbul Balık Hali Azapkapı'da iken balıkçı gır gır tekneleriyle tuttukları balığı getirirler, ahşap kasalarla sevkiyat çektirmelerle yapılırdı.
(Necmi Gündoğdu notlarından: Abdullah Kıran'ın Adalar bakkaliyesini taşıdığı Ertuğrul ve Elaziz motorları).

Kumkapı Kum İskelesine inşaat kumu getiren bir çektirmeler

Çektirmelerin yoğun mekanı Haliç Karaköy kıyıları

70'lerde Haliç, Karaköy, Azapkapı kıyılarında, bir karede 14 den fazla çektirmeyi bir arada görebilirdiniz.

Haliç Mahdum Myd. Makbul İbrahim Paşa Cami önü çektirme yeri

Haliç Karaköy kıyıları

70'lerde Haliç, üzerinde ahşap hakimiyeti saç teknelere göre daha fazlaydı. Çektirmeleri, motorları, kayıkları bir arada görebilirdiniz.

Haliç Karaköy Perşembe Pazarı kıyıları

Haliç, Karaköy-Azapkapı kıyı şeridinde çektirmelerin dümen odaları ve kaptan kamaralar.
Çektirmeler, motorlar konusunun duayeni olarak tanınan Necmi Gündoğdu Bey'in tekneler hakkında yazdığı notlarına göre, mavi motor Adem kaptan 110 hp General yeşil motor Ulaşır 180 hp kalpler skoda şanzıman kıç tarafı gözüken Karamürsellilerin Ferah motoru 55 hp Anzayis makina. 1975 li yıllar olmalı ulaşır motorunda daha sonra davlumbaz kamara yapılmış.

Haliç, kıyılarında dümen odası ve balta baş çektirme burnu

Haliç kıyı şeridinde balta baş çektirme

Haliç Karaköy-Azapkapı kıyı şeridinde karlı bir kış günü çektirmeler

Boğaz kıyısında yelken kurutan çektirmeler

Rahmi Koç Sanayi Müzesi'nde sergilenmekte olan bir çektirme

Önceleri Küçükyalı'da sonra Tuzla Koyunda demirlemiş olan gezi teknesi olarak kullanılan bir çektirme.

İzmit Körfezi Halıdere kıyısında demirlemiş çektirmeler. Sağdaki 75 hp körüklü Deutz Akyol motoru.

Çanakkale İskelesine bağlı Rıza Sakızlı çektirmesinin yanı başında Söndüren dört römorkörü, çift bacalı bir İstanbul araba vapuru Kızkulesi, bir başkası Cemallettin Eren araba vapuru, Kilitbahir -Çanakkale arası yolcu ve araç taşımacılığı yapan motorlardan biri.

Kadıköy Haydarpaşa Koyunda bekleyen çektirmeler

Haliç kıyılarında çektirme dümen odalı, kaptan kamaralı çektirme

Haliç Karaköy-Azapkapı kıyı şeridinde yük bekleyen çektirmeler

Haliç, Karaköy-Azapkapı kıyılarında çürümüş çektirme

Haliç Karaköy-Azapkapı kıyı şeridinde çektirme

Haliç Karaköy-Azapkapı kıyı şeridinde yük bekleyen çektirmeler

Büyükada Motor İskelesine meşrubat taşıyan çektirmeler

Heybeliada Fayton Parkı yanında çektirmeler

İstanbul'un Heybeliada'sından 94 yılında çekilmiş bu fotoğrafta tepeler henüz boş görünüyor, adaların önemli ihtiyaçları çektirmelerle taşınıyor
Çektirmeler arasında göz dolduran Hacı Mehmet Ali motoru beğenilen bir motor olup, 2001 yılında Yalova'da sefer dışı bırakılarak, bozmaya verilmiş.

Adalara su meşrubat taşıyan bir çektirme

Heybeliada fayton durağı arkasına yanaşan çektirmeler, motorlar, ada sakinlerinin yakacaklarını, içeceklerini, eşyalarının nakliyesinde kullanılırdı.

Heybeliada Değirmen Burnu'ndan günbatımında yol alan

Heybeliada Motor İskelesine meşrubat, odun taşıyan çektirmeler

Burgazada iskele çevresine yanaşan çektirmeler, diğer adalarda olduğu gibi yine ada sakinlerinin ihtiyaçlarının nakliyesinde kullanılırdı.

Çektirmelerin hangi amaçla kullanıldığı, daha doğrusu kumcu olup olmadığı yan taraflarında ki saç kaplamasından anlaşılabilidi.

Adalara taşınanların eşyaları, ev tadilatlarında kullanılacak malzemeler genellikle Bostancı, Maltepe sahillerinden çektirmelerle taşınırdı.

Boğaz'a bahar gelmiş yamaçlar erguvan çiçekleriyle pembeye bürünmüş, doğa renklenmiş, bütün bu u güzellikler de çektirmeyle daha da güzelleşmiş

Günümüzde marina olan İstinye Koyu, 2010 yıllarına kadar çektirmelerin tersanenin, her tür teknenin yer aldığı kalabalık bir koydu.

İstinye Koyunda çektirmeler

İstinye Koyunda çektirme

İstinye Koyunda sefere çıkamayacak durumda olup, restoran olarak kullanılmaya başlayan bir çektirme ile batık çektirme

Anadoluhisarı Göksu Deresi köprü altında bir çektirme

Boğaz'da sayıyer yönüne giden bir çektirme

İstinye Koyunda karaya çekilmiş yüzemez durumda ki çektirme

İstanbul Boğazı Çengelköy Koyunda Sadullah Paşa Yalısı önünde Yaşar Şahin çektirmesi

Haydarpaşa-Kadıköy'de arasında demirlemiş çektirmeler

Kadıköy'ün geçmişte İzmr'in Kordon'una benzer çektirmeli koyu

İstanbul Boğaz'ı Büyükdere açıklarında çektirmeler

80'li yıllarda Boğaz'ın Büyükdere, İstinye, Arnavutköy başta olmak üzere kıyılarda bağlı ve durgun koylarında demirli çektirmeleri görebilirdiniz.

Fotoğraf tekrar gibi gelecektir, buna rağmen herkesin bakış açısı farklı olabiliyor. Eğer çektirmeler dünyasının içindeyseniz bazen tekneyi tek başına görmek istiyorsunuz, maket üretiyorsanız ölçülere daha değişik bakıyorsunuz, resim yapıyorsanız bu defa bir fon önünde olmasını istiyorsunuz.

İzmir Kordon sahilinde dümen odası, kaptan kamarası ile çektirme

İzmir Kordon sahilinde çektirme

İstanbul Boğaz'ı Kabataş önlerinde yıllarca yük taşıyıp tadilatla ikinci baharını yaşayan Siesta adlı gezi turunda bir çektirme

İstanbul halinin vazgeçilmez konukları çektirmeler yük boşalmışlar.

Kapıdağ yarımadasının kırmızı soğanlarını hale getiren bir çektirme.

İstanbul'un sebze meyve haline ve balık haline gelen çektirmeler ya yüklerini boşaltır ya da halden yüklediklerini genellikle karşı yakaya taşırlardı.

İstanbul'un sebze meyve haline haline gelen çektirmeler yüklerini at arabaları, tripoterler, sandık kamyonları kente tevzii ederlerdi.
Geriye doğru uzanan kademelerde şadlar, mavunalar, tersaneye gelen bakıma muhtaç gemileri ile Haliç bambaşka bir dünya'dı hayat tarzıydı.

Sirkeci Sepetçi Kasrı önünde "Siesta" adlı çektirme dururdu, gerek kasır mimarisi, gerekse çektirmenin tasarımı birlikte bir bütün oluştururlardı. Eğer doğru zamanda, doğru objektifle, doğru yerde olursanız, "burası neresi, İstanbul'mu" dedirtecek kareler yakalamanız işten bile değildi. Bu fotoğrafın çekim noktası Galata Kulesi, kullanılan objektifi ise 500 mm aynalı Nikon tele objektif.

Haliç'e giren çektirmelerin daha durgun sulara sığınışı, daha az trafikli sularda yol alması, sergiledikleri manzaralar görülmeye değerdi.

Galata tarafından Haliç'e giriş çıkış yapan çektirmelerin bir kısmı, sebze meyve haline, bir kısmı, mal yüklemeye, bir kısmı da beklemeye girerdi.

Haliç'te karlı bir günde çektirmeler

İstanbul Kızkulesi önlerinde tadilatlı restorana dönüşmüş çektirme

Haliç Karaköy tarafında bekleyen çektirmeler

Avşa Adası, Yiğitler Köyü sahilinde cürümeye terk edilmiş çektirme

İstanbul Haliç Kasımpaşa'da kömür taşıyan Soğangöz motoru

Haliç'de 1976 kışında karlar altında bekleyen çektirmeler.

İzmit Körfez kıyılarında çektirmeler

Erdek liman içinde çektirme

Haliç'de "Beşi Bir Yerde" sözünü doğrularcasına günümüzde nostaljik değeri yüksek, kimine göre altın değerinde çektirmeler

1976 yılı Galata Köprüsü'n de amaç dışı kullanılan bir çektirme

Burgazada da Yürükulum çektirmesi

Haliç'de kıyılarda çektirmeler ve çürüyen çektirme gövdeleri

Ahşap gövdeli çektirmeler yaklaşık 35-40 yıllık ömürlerini tamamlayınca eğer kalafatlama ve gerekli boya işlemleri, bakımlar yapılmaz ise çürüme kaçınılmaz oluyor, tuzlu ve asitli suya ve yağışlara dayanamayan ahşap çıtalar arasında aralıklar açılıyor, tekne su alınca parçalanma hızlanıyor. Böyle bir sonla karşılaşmak istemeyen çektirme sahipleri tadilatla teknelerine yeni bir ömür katarak gezi teknesi olarak kullanım yolunu seçiyorlar.

1980'li yıllara gelinceye kadar Haliç kıyılarında temizlik başlamadan önce çevresi tam bir tekne mezarlığı haline gelmişti.
Deniz suyu, deniz olmaktan çıkmış, fabrikalardan, mezbahadan, kum, mermer depolarından ve tabii tersanelerden, gemi söküm yerlerinden,
Haliç'e bağlanan kanalizasyon atıklarından rengi, yoğunluğu, pası ile ahşap deyil saç yapım sağlam tekneleri bile kısa sürede çürütmeye yetiyordu.

Ömrünü tamamlamış, denize açılmaya gücü olmayan çektirmelerin bazılarında motoru işe yarayacaksa başka teknelerde kullnılmak üzere sökülüyor, kalan gövde yapaısı içine kurulan düzenekle balık ekmek, köfte ekmek teknesi olarak sahilde bir süre daha kullanılıyor.

Satış dükkanı haline getirilmiş bir çektirmenin Eminönü ve Haliç yönüne doğru iki farklı duruşuyla burun, baca, tente, çatı, ilavesi lambri kaplaması ile orijinal halinden ne kadar uzaklaşmış olduğu belirgin şekilde görülebiliyor.

Boğaz'da gezi teknesine dönüştürülmüş çektirme

Boğaz'da Arnavutköy sahilinde demirli tadilatla gezi teknesine dönüştürülmüş çektirme

Marmaris koylarında günübirlik tur yapan bir çektirme

Kabataş'tan kalkan gezi teknesi "Bosphorous Gypsy" adlı çektirme

Fındıklı, Salıpazarı önlerinden Galata Rıhtımı yönünde yol alan gezi teknesine dönüştürülmüş "Siesta" adlı çektirme

"Siesta" adlı çektirme bu defa Üsküdar önlerinde Boğaz'a doğru seyrediyor.

Göksu'da 1976 yılında siyah önlüklü ilkokul öğrencili bir çektirme

Boğaz'da tadilatla gezi teknesi olarak kullanılan bir çektirme

Kadıköy Haydarpaşa Koyunda beş çektirme

Marmaris Orhaniye'de gezi teknesine dönüştürülmüş çektirme

Bodrum'da gezi teknesine dönüştürülmüş günübirilik tur çektirmesi

Boğaz'da orijinal haliyle Kuruçeşme'de demirli bir çektirme

Haliç kıyılarında tersaneler arasına sıkışmış çektirmeler

Haliç Küçükpazar Sebze Meyve Hali önünde çektirmeler

Haydarpaşa Kadıköy arasında Et Balık Kurumu önünde Ünlü Kartal, Rıza Sakızlı, Salih Uzun, Şerif Ali Kaptan çektirmeleri

Erdek liman içinde L-İstanbul RT 77 adlı çektirme

Erdek liman içinde İstanbul adlı çektirmelerin yansımaları

Eminönü İskelesi'nden Anadoluhisarı şehir hatları vapuru çıkarken Galata Köprüsü altından Haliç'e girmekte olan bir çektirme

Üsküdar Şemsipaşa Camisi önünde Salih Şirin adlı çektirme

Kumkapı açıklarında Rıza Sakızlı çektirmesi

Usküdar İskelesinde uzun süre bekleme yapan Salih Şirin çektirmesi ve diğer küçük motorlar, Şemsipaşa Camisi ile adeta özdeşleşmişti.

Üsküdar İskelesi 1980'li yıllar, Tekel binası önünde Salih Şirin çektirmesi

Avrupa yakasının delinmemiş silueti önünde Kabataş Dolmabahçe kıyı bandında tadilatla gezi motoruna dönüştürülmüş bir çektirme.

Ortaköy kıyıları henüz onarımın başlamadığı dönemde Çırağan Sarayı, Şeref Stadı kıyısında yatmakta olan iki çektirme ve bir motor.

Boğaz Çengelköy kıyılarında Yaşar Şahin çektirmesi

Haliç'de gün batımında çektirme

Boğaz girişinde 15.Kasım.1979 tarihinde kılavuz almak için beklerken Yunan Evriali şilebi ile çarpışarak infilak eden ham petrol yüklü Romen İndependenta tankeri, 27 gün yandıktan sonra Haydarpaşa açıklarında kum zemine oturmuş olarak yıllarca sökülmeyi beklerken, İstanbul'un manzaraları içinde görmeye alıştığımız çektirmeler de enkazın önünden arkasından yanından geçmeye devam ettiler.

Haliç Eminönü kıyılarında çimento motoru. Çektirmelerin duayeni olarak tanınan Necmi Gündoğdu Beyin notlarına göre Kazla ya da Yakup Dayı motoru olup Yakup Dayı motorunda Vapis makina, Skoda Şanzumanı, Kazla motorunda Leyland makina kullanılmış. Yakup Dere motoru Antalya'ya yat yapılmak üzere satılmış, Kazla motoru ise 1985'de bozulmaya verilmiş, çimento brandaları ise Bahardıoğlu çektirmesine transfer edilmiş.

Haliç kıyılarında tersaneler arasına sıkışmış çektirmeler

Haliç çürüyerek su alıp batan bir çektirme

Haliç Eyüp İskelesinden karşıya yakaya bakış Sütlüce Mezbahası, kayık iskelesi, arkada bir çektirme, hepsi bu kadar. Fotoğrafta size veremediğim başka renkler de var, koku var, yağlı, yosunlu, odun çakılı derme çatma iskeleye değen ölü dalgaların çıkardığı ümitsiz sesler var.

Sihirlitur Anasayfa'ya dönmek için tıklayınız
Nostalji Anasayfa'ya dönmek için tıklayınız

© Eylül 2018, Sihirlitur'daki tüm yazılar ve fotoğraflar
Haluk Özözlü'ye aittir, alıntı yapılamaz, izinsiz kullanılamaz.
Lütfen emeğe saygı gösteriniz, başka sayfalara taşımayınız.
sorularınız için: hozozlu@sihirlitur.com

Devam Edecek...