|
|
 |
| |
Geçmişten
Günümüze Römorkörler
|
|
| |
Yazı ve Fotoğraflar: Haluk Özözlü
|
|
| |
Liman
onlarsız, onlar limansız olmuyor, olamıyor.
Onlara limanların gizli gücü, denizlerin kahramanları, bazen de
hamalları diyorlar, kısaca isimleri çekici anlamına gelen CER
diye geçiyor, boylarından çok büyük işler yapıyorlar, dev gemilere
yardım ediyor, zorda kalanların ilk yardımına ilk onlar koşuyorlar,
hızlı değiller fakat emektar ve çok ama çok güçlüler.
Tartışmasız her limanda römorkörlere çok iş düşüyor, ve büyük
sorumluluk yükleniyorlar. Görevleri normal şartlarda sadece gemileri
çekmek, dönüşlerine yardım etmek, limana yanaştırmak değil, yanmakta
olan bir gemiye de söndürenlerle beraber beraber onlar müdahale
ediyor, motoru stop eden, dümeni kitlenen, kaza yapan, hatta motoru
bile olmayan yüzen teknelere, gemilere yine onlar yardım ediyorlar.
Kıyıların, limanların gizli kahramanları olan römorkörler pek
fazla dikkat çekmese de özellikle İstanbul'da görevde olanların
diğer limanlara göre daha yoğun, daha zor ve riskli bir çalışma
düzeni var.
Boğazlardan geçen her türlü deniz taşıtlarının, yüksek tonajlı
gemilerin kimisi yük kimisi, akaryakıt veya kimyasal tanker olup,
kimisi LPG taşırken geçiş yapanlar arasında tersane havuzu da
oluyor, yüzer otel de, boru döşeme gemisi veya petrol arama platformu
da bulunuyor.
Geçmişe dönüp baktığımızda yoğun sis, fırtına, gemi arızası gibi
nedenlerle defalarca Boğaz'ın yalılarına giren, yangın çıkan,
birbiriyle çarpışan, demir tarayıp sahile vuranlara her zaman
ilk onlar yardımlarına gidiyor.
Takaları, şadları çekiyor, vinçleri bulundukları yerden ihtiyaç
yerine ulaştırıyor, Boğaz'lara yapılan köprü inşaatlarında tabyaların
taşınması işlerini yine römorkörler gerçekleştiriyor.
Römorkörlerin görev tarihinde hiç şüphe yok ki en büyük römorkörlerle
çekiş düzen planınının uygulandığı ve Çin Halk Cumhuriyeti' ne
ait makineleri çalışmadan yola çıkan VARYAK uçak gemisinin Boğaz'lardan
geçirilişi görülüyor.
Önde, arkada ve yanlarda ki 12 römorköre kendini teslim eden dev
savaş gemisinin geçişi başarılı ve problemsiz olarak son bulmuştu.
İstanbul siluetinde önemli rol oynayan römorkörler ressamların
tablolarına, fotoğraf sanatçı ve belgeselcilerin, filmlerin karelerine
her zaman konu olurken özellikle eski römorkörlerin eski dubalar
üzerinde yüzen Galata Köprüsü altından geçerken uzun ve menteşeli
bacalarını geriye devirmesi ilgiyle izlenen nostaljik anılar arasında
yer etmişti.
İstanbul römorkörlerinin bir kısmı limanlarda hizmet verirken
bir kısmı da Haliç Unkapanı Köprüsü yanında bekleme yaparlar,
gereğinde limana yanaşamayıp açıkta demirleyen dev gemilere şad
çekerek yolcu, ikmal teknelerinin gemiye yanaşması veya sahile
yolcunun ulaşması için platformları götürürlerdi.
Römorkörlerin iskele tamir ve onarımından, çöp toplamaya çeşitli
alanlarda görev yaparken, konteynır trafiğinin artması nedeniyle
Harem, Tuzla Tersaneler Bölgesi, Ambarlı gibi limanlarda ki hizmetlere
varıncaya kadar oldukça geniş bir çalışma alanı içinde oldukları
görülüyor.
Karadeniz limanları, İzmit Körfezi, Çanakkale, Dikili, İzmir,
Kuşadası, Antalya, Mersin, İskenderun limanlarında gün geçtikçe
römorkörlerin önemi daha da artıyor.
Bir zamanlar dubalar üzerinde yüzen İstanbul'un asırlık Galata
Köprüsü'nün yerinden sökülüp taşınmasında, batan Karaköy Yüzer
Yolcu İskelesinin nakliyesinde yine baş rol römorkörlerin olmuş,
Haydarpaşa açıklarında Yunan Evriali şilebiyle çarpışan ve 27
gün aralıksız yanan Romen İndependenta tankerinin söndürme çalışmalarında
ki gayretleri de römorkörler tarihinde yaşanan en büyük olaylar
listesinde başlarda yer almıştır. Hardarpaşa Garının çatısında
restorasyonda çıkan bir ihmal sonucu çıkan yangını yine römorkörler
söndürmüştü.
Denizlerde bir tür ambulans görevi üstlenen römorkörler Tekirdağ
açıklarında seyir halinde yanan İstanbul Feribotuna yardım etmiş,
limana çekilen gemi kara itfaiyesinin de iskelede yardımıyla söndürülmüştü.
80 tona kadar çekme kapasitesine erişen römorkörlerin bir kısmı
Hollanda'dan satın alınırken ülkemiz tersanelerinde inşa edilen
başarılı örneklerde bulunuyor. Ya direksiz ya kısa direkli arka
tarafı tamamen boş olan römorkörler çift uskurlu, hız yapmaktan
ziyade yavaş fakat güçlü ve büyük pervaneleriyle, dar alanda kıvrak
manevra kabiliyetine sahip oluyorlar, içlerinde üç ve daha fazla
mürettebat görev yapıyor.
Görev sırasında en çok halat kullanan römorkörler, talimatları
pilotlardan alırken, liman hizmetleri de yardım ettikleri gemilerin
gross tonlarına göre fiyatlanıyor. Söndürme amaçlı olanlar arasında
ileri teknolojiye sahip olanların dört toplu olduğu suyu 150 metreye
kadar fışkırtabildiği gözleniyor.
 Geçmişten
günümüze hizmet veren römorkörlerin bir kısmı görev değiştirmiş,
bir kısmı kadrodan çıkarılmış biz yine de unutulmaz yıllarca hizmet
verenler ile günümüz emektarları kendilerine mal olmuş ulu isimleriyle
anıyoruz.
CER tipi numaralı olanlar taşıdıkları numaralarla isimlendirilmiş
diğerleri ise H. Onaran, Tellitabya, Selviburnu, Bozkır, Bozburun,
Beykoz, Yeni Galata, Yenikapı, Ahırkapı, Kumkapı, Liman, Kuvvet,
Yıldırım, Valide Sultan, Anafartalar, Alemdar, Paşalimanı, Çatalkaya,
Tekirdağ, Söndüren, Kurtarma, Zübeyde Ana gibi kendilerine mal
olmuş isimleriyle anılıyorlar. Bir tane daha var ki o çok özel
ismi "Kartal". Mustafa Kemal Atatürk'ün "Geldikleri
Gibi Giderler" sözünü söylediği römorkör. "Kartal",
yeniden doğarak 2018 Kasım ayında restorasyonla sergilenmeye başlama
sürecinde.
 |
|
Galata Rıhtımına yanaşmak üzere dönüş yapan gemilere Zübeyde Ana
ve diğer çeşitli römorkörler, liman
hizmeti verirken gemiden sarkıtılan halatlar
bağlanır, gemi burun tarafından çekilirken kıç taraftan diğer
römorkör iterek dönüşü geminin olduğu yerde deniz trafiğini etkilemeden
gerçekleştirebilirlerdi.
İstanbul'un şiirsel güzellikte ki Altın Boynuz'u Haliç'te, Süleymaniye
Camisi silueti önünde taka çeken CER römorkör.
Karadeniz'den giriş yapıp, Çanakkale Boğazı'nı geçene kadar Varyak
Uçak gemisine refakat eden römorkörler.
Gemi Sörvey kurulunca hazırlanan Römorkör yerleşim planı dahilinde
yüzen bir kutle olarak, Havıllia Champion isimli römorkör başta
olmak üzere diğer römorkörler eşliğinde geçiş yapmışti. Boğaz
çift tarflı deniz trafiğine kapatılmış, İstanbullular altı saat
süren geçişi, römorkörlerin uygulamalarını dikkatle izlemişlerdi.
 |
|
1979
Kasım ayında Haydarpaşa açıklarında yanan İndependenta tankerini
İpraş römorkörleri ve itfaiye erleri 27 gün boyunca denizden aldıkları
suyu yangın mahalline fışkırtarak yangını söndürmeye çalıştılar.
İstanbul Feribotunda seyir halinde
çıkan yangına ilk yetişenler römorkörler olmuş, yolcuların tahliye
edilmiş, feribotu Tekirdağ Limanına çekmişlerdi.
Boğaz geçişi yaptırılan Saipen platformu
için rotadan çıkmadan ilerlemesini sağlamak üzere römorkörler
iş başında.
Eski
tip Cer tipi römorkörlerin bekleme yeri
İstanbul Galata Limanına dev gemiler veya 6. Filo ve benzeri
savaş gemileri gelince bunlar limana yanaşamadığı için Boğaz'ın
ortasına Kabataş Üsküdar arasına demirlerlerdi. Haliyle yolcular
motorlarla taşınır, ikmal yine gemilere yanaşan diğer motorlar,
yakıt tankerleri bunların gemilere ve sahile yanaşabilmesi için
derinlik sağlayan sadlara ihtiyaç vardı. Gemi limana girerken
bir kömürlü romorkör iki üç şadı arkasına takar Küçükpazar önlerinden
kalkıp, Galata Köprüsü altından geçerek Dolmabahçe açıklarına
ve sahiline bırakırdı. Gemiler limanı terk edince bu defa şadları
almaya giderler peşlerine takıp Haliç demirleme alanına geri dönerlerdi.
Römorkörlerden oluşan bir ada
Sebze Meyve Hali ile Unkapanı Atatürk Köprüsü arasında kalan bölüm
römorkörlerin, şadların, vinçlerin demir alanıydı. Denizin ortasında
bir yerleşim yeri gibi yoğun olarak duran tekneler, dev gemiler
gelince hareketlenir, şadlar, mavnalar, yüzer platformlar gerekli
yerlere römorkörlerle çekilirdi.
Boyu küçük yaptığı iş büyük olan römorkörler
Galata Köprüsünde veya sahilde yürürken durup seyredilirdi, kartpostal
gibi bir manzara içinde hareketler ağır ağırı gelişiyor, küçük
bir römorkör, boyundan büyük iki koca motorsuz gövdeyi peşine
bağlamış çekiyor.
Boğaz'ın Karadeniz girişinden ilerleyen bir Rus gemisine refakat
eden römorkör Rumelikavağı önlerinde.
Römorkörler bazen yüzer otel geçişine, bazen tersane havuzu, bazen
platform geçişlerinde önden çekiyor, arkadan sağa sola kaçmasını
önlemek için fren amaçlı aksi yönde önlem alıyor.
Römorkörler sadece çektikleri platformla değil, olumsuz hava koşullarını,
ters akıntıları ve gücünü, deniz trafiğini rüzgarın etkisini de
göz önüne alıp iş bölümünü toplam şartlara göre önceden geçiş
planı hazırlayıp uyguluyorlar.
Boğaz'dan geçişi tamamlayamayan platform Marmara Denizine doğru
beklemek üzere geri dönen GAP SATURN/PANAMA platformuna dört adet
kıyı emniyetine bağlı romorkör ile Rescue Rone adlı büyük römorkör
akıntı hızını frenleyerek platformun uygun hızda seyrini sağlamıştı.
Dünyanın en büyük tankerlerinden biri olan Hindistan Bandıralı
Kanchen Junga 1990 yılı Ocak ayı sabah saatlerinde İstanbul Boğazı’ndan
265 bin ton ham petrol ile geçerken deniz trafiği ve transit geçişler
iki yönlü durdurulmuş, adeta nefesler tutulmuştu, Römorkörler
tankerin her iki yanında Boğaz'ın Karadeniz çıkışına dek refakat
etmişti.
İstanbul Boğazı İstinye Koyu Tersanesi'nde görev yapan eski tipte
uzun bacalı bir liman römorkörü.
Haliç'te bulunan tersaneler römorkörlerin en çok bulunduğu yerlerin
başında gelirdi. Özellikle arızalı gemiler, havuza girecek olanların
yardımına yine römorkörler yetişirdi, İstanbul'un tanınmış römorkörlerinden
"Başaran" ve diğerleri.
Eski tip uzun bacalı römorkörler alçak seviyeli Galata Köprüsü
geçitlerinden geçerken sıcak olan bacayı geriye katlanabilme kabiliyetinden
yararlanıp iple belki de telle çekerler, geçiş tamalanınca ip
bırakılır baca tekrar eski yerine ağırlığınla otururdu. Bu işlem
İstanbulluların mutlaka durup izledikleri bir seremoni haline
dönüşmüştü.
Yeni model römorkörler dört toplu olup, 150 metre yüksekliğe su
fışkırtma tazyik gücüne sahip, çok fonksiyonlu.
 |
|
Eskiler
ve yeni model römorkörlerden olan Zübeyde Ana ileri teknoloji
ile donatılmış güçlü römorkörlerden birisi.
Yeni model römorkörlerden Söndüren serisi römorkörler bir tanesi
İstanbul Boğazı'nda güç gösterisi yaparken.
İstanbul Boğazı'na genellikle Marmara yönünden Kabataş açıklarında
dönüş yaparak Galata Rıhtımına yanaşacak olan turist gemileri
Dolmabahçe açıklarında bekleyen liman römorkörleri karşılar, çıkışlarında
yine Marmara'ya yönelecek olanların dönüşlerine bu mevkiide yardım
ederek uğurlarlardı.
Karaköy Yüzer İskele önünden Galata Köprüsü'nü takiben Haliç sularına
giremekte olan Anafartalar römorkörü.
Karaköy Galata Rıhtımı ve tabii Liman Lokantasının bulunduğu İstanbulun
denize açılan gümrük kapısı önünde gemi ve görev bekleyen römorkörler.
Günümüzde saat kuleli binanın kule haricinde tamamı, yine Denizcilik
İşletme binası Limanın diğer hizmet binaları, Galataport projesi
amacıyla tadilat, restorasyon denilerek yıkıldı yenisi yapılıyor.
 |
|
Karaköy
Galata Rıhtımına yanaşmış Söndüren römorkörü, ve bir başkası kısa
boyu ile Haliç'sularında seyrediyor.
Karaköy Galata Rıhtımı deniz trafiğinin en yoğun olduğu bölge
olunca sayısız vapur, tekne arasında römorkörleri de sık sık görebilirdiniz,
Bunlardan biri olan Yıldırım adlı römorkör, yeni Galata Köprüsü,
Süleymaniye silueti önünde.
Karaköy Yüzer İskele ile Galata Köprüsü arasında kalan bölüm Şehir
Hatları vapurlarının en fazla kullandığı mevkii. Burada yolcu
motorlarına, römorkörlere, zaman zaman denizde satış yapan teknelere
rastlamak sık sık mümkün.
Haliç, Balat-Kasımpaşa arasında ilerleyen bir sahil römorkörü.
 |
|
Unkapanı
Atatürk Köprüsü iki yanında bekleyen hizmet römorkörleri.
Küçük büyük römorkörler, Boğaz'ın akıntılı, bir o kadar da transit
dev gemilerinin geçtiği yoğun trafikli sularında motoru olmayan
tekneleri çekerek zor şartlarda görev ifa ediyorlar.
İstanbul'un Anadolu yakasında römorkörlere en çok Harem İskelesi
çevresinde, Haydarpaşa Garı önünde rastlanıyor. Talihsiz bir hata
ve ihmal neticesinde yanmaya başlayan Gar Binası çatısı, kara
itfaiyesinin trafik yoğunluğu nedeniyle zamanında yetişememesine
neden olmuş, Deniz itfaiyesi söndüren teknelerinin fışkırttığı
suyun tazyiki nedeniyle bina taşlarının sökülme, yerinden çıkma
riskine karşı müdahalede aksaklıklar yaşanmıştı.
Liman römorkörleri turist gemisi gelince liman hizmetine başlıyor,
gemiyi açıkta karşılıyor, gerekiyorsa uzatılan halatı alıyor,
dönüşüne refakat ediyor, suları yükseklere fışkırtarak yolcusunu
selamlayıp, hoşgeldiniz diyorlardı.
Liman römorkörleri yanaşmakta olan turist gemisi ise güverteye
çıkmış olan yolculara Limana Hoşgeldiniz dercesine suları yukarılara
fışkırtarak bir tür karşılama görevini de yerine getiriyorlar.
 |
|
Silivri Limanına bağlı Destek I römorkörü ile İzmir Kordon'da
bağlı Çatalkaya römorkörü.
Eski bir liman kenti olan İzmir'in Kordon sahili yıllardır çektirmelere,
vapurlara ziyarete gelen NATO savaş gemilerine ve tabi ki römorkörlere
ev sahipliği yapmış, başta Çatalkaya römorkörü olmak üzere görev
bekliyen diğerleri.
İstanbul Boğazı, Küçüksu açıklarında yol alan bir CER tipi römorkör.
Tellitabya römorkörü ve kardeşi Selviburnu İstanbul'un emektarlarından
olan römorkörlerdi.
Römorkörler, çoğu zaman arka arka ya bağladıkları beş, altı tane
motorsuz şadları, mavnaları çekerken görülürdü.
Haliç'te
tersaneden çıkıp römorkör refakatinde suyla ilk buluşmasını yapan
Caddebostan şehir hatları vapuru.
Römorkörler, bulundukları yerlerde, ters ışıklarla mücevher gibi
görünüp fotoğraflara konu olmuştur.
Romorkörler ağır fakat güçlü ilerleyen deniz taşıtları üç bazen
daha fazla mürettebatları ile çalışma şartlarına uygun tasarlanmış
tekneler. Özellikle arka bölümleri halatlara takılmaması için
düz olup çevresini saran otomobil lastikleri ise hem kendilerini
hem hizmet verdikleri gemilere çarpma, yanaşma anında hasar vermemek
için sırayla dizilmiş.
Beklerken bile görevdeler
Boğaz'da her an vuku bulacak olası kaza, gemi arızası, yangın
benzeri bir olay için Büyükdere'de bağlı "Söndüren"
römorkörü gibi diğerleriyle Galata rıhtımı, Harem, Haliç ve kritik
yerlerde hazır kıta görev bekleyen römorkörler.
Römorkörlerin en çok hizmet üstlendiği yerlerin başında tersaneler
geliyor. Gemilerin havuza girişleri, çıkışları, dar alanda manevralarına
yardım eden römorkörler, acenta motorları, palamarlar Tuzla Tersane
bölgesinde sık görünen manzaraları oluşturuyorlar. Esef Kardeşler'e
ait Kurtkulağı, İnebolu D, Delfin 4 tekneleri ve Ocean Ergun römorkörü.
Haliç sularında Karaköy önlerinde ilerleyen 45 numaralı CER tipi
römorkör.
İstanbul
siluetinin bir parçası olan römorkörler oflaya puflaya, alnından
terler damlarcası Boğaz'da Anadoluhisarı önlerinde ilerlerken,
çekecek yükü olmayanların mavi sularda yol alışı, şiirlere, tablolara,
fotoğraflara konu olmuştu.
İstanbul Boğazı Küçüksu Kasrı açıklarında seyir halinde olan eski
tip uzun bacalı bir liman römorkörü.
Römorkörler meşakkatli geçen ömürlerini doldurunca kadrodan çıkartılıyor,
çoğu hurdaya gidiyor, ama bazıları var ki onlar şanslı, orijinaline
sadık kalınarak ilk günkü gibi yenilenip insan ruhuna hitap eden
zevk gezilerine çıkıyor, bunlardan birisi de Sütlüce de Rahmi
Koç Sanayi Müzesi'nde olduğu gibi müzede bir döneme ışık tutuyor.
|
|
Kartal
İstimbotu
ATATÜRK'ün "Geldikleri Gibi Giderler" sözünü söylediği
yer olan Kartal İstimbotu, Tuzla'da uzman
kadronun fekarca yaptığı titiz bir restorasyon çalışması sonucu
yeniden hayata döndürüldü. 104
yaşında ki
römorkör, 13 Kasım 2018 saat 10.00'da Çiçek Tersanesi'nde görkemli
törenle Türk Deniz Kuvvetlerine teslim edildi.
|
|
|
