Türkiye'nin Kuş Cennetleri

Kuşlar aleminde bulunan yaklaşık 8 bin ayrı kuş türünün 500'ü Avrupa'da yaşarken Türkiye'de en az 450 ayrı cinse rastlanıyor.
Üstelik de Türkiye'nin kuşları hem Avrupa, hem de Asya'ya ait! Yani Türkiye gerçekten bir kuş cenneti ...

Uluslararası Kuşları Koruma Konseyi'nin Kuş Cennetleri'nin saptanmasına yönelik yaptığı çalışmalarda ülkemizde 70 kuş cennetinin varlığı saptanmış. Özellikle 15'inin acilen koruma altına alınması gereken cennetleri bekleyen en büyük tehlikeler arasında ise kontrolsüz ve usulsüz avcılık, yapılaşma, sazlık ve sulak alanların işgali, sulak bölgelerde ki aşırı su kullanımı ile ortaya çıkan kuraklık, yangınlar, kalabalık ve gürültülü ortamlar sayılıyor.

Kuşların kendini güvenli hissettikleri bölgelerde üremeleri, kuluçkaya yatmaları, nerede ne kadar kalıp, nerede beslendikleri incelendiğinde nesilleri tükenmekte olan balık kartalı, tepeli leylek, kara leylek, turna, cüce karabatak gibi birçok türde azalma kaydediliyor. Özellikle zirai mücadeleler için yapılan ilaçlama, sulara karışan sanayi atıklar, birçok canlı türünü olduğu gibi kuşları da olumsuz etkiliyor.
Kuğular genellikle Çeşme Alaçatı Haliç, Adapazarı Poyrazlar Gölü, Pınarhisar İğne Ada ve Lagün Göllerinde görülüyor. Karadeniz Saroz sahillerinde bıldırcın, İstanbul Terkos Gölü'nde yaban ördekleri ve sakarmekelere rastlanıyor.
Özellikle İstanbul boğazında oluşan klimatik havayı kullanan geniş kanatlı yırtıcı kuşlar, leylekler ve çeşitli göçmen kuşlar, Çamlıca Tepesi'nden kendilerini izleyen kuş gözlemcilerine muhteşem bir ziyafet çekiyor.


Angut ve kelaynak tek eşli yaşıyor!
Kuşları inceleyenler ilginç özelliklerini de keşfediyorlar. Türkiye'de yaşayan en uzun boylu kuş Flamingo, en küçük olanı Çalıkuşu olurken, Angut ve Kelaynak tek eşli yaşam şekilleri ile dikkat çekiyor. Guguk kuşu başka tür kuşların yuvalarına yumurtladığı için doğan yavrulara da o yuvanın sahibi kuşlar bakıyor. Yaban kazları yavrularını aylarca gözetliyerek iyi bir ana baba örneği veriyor. Kimi kuşlar uçma, kimi koşma, kimi de dalmada ustalaşıyor. Yuva yapmayanlar bazı su kuşları ise yumurtalarını kumsallara, çakıllara bırakıyorlar.

En ünlüsü Manyas ama...
Ülkemizdeki kuş cennetleri içinde ilk akla gelenler Manyas Kuş Cenneti, İzmir Çamaltı Tuzlası, Kayseri Develi Ovası'nda yer alan Sultansazlığı Yay Gölü, Beypazarı yakınlarında Nallıhan Kuş Cenneti, Kızılırmak Deltası Bafa Gölü, Sinop' un Sarıkum Gölü, Nemrut Krater gölü, Silifke Göksu Deltası, Kelaynakların doğumhanesi olarak bilinen Urfa Birecik Fırat Vadisi sayılabilir.
Ancak, Bursa yakınlarındaki Uluabat Gölü, Bilecik Söğüt' teki Gölcük, Milas Bafa Gölü, Kıyıkışlacık, Muğla-Aydın Çine Çayı Vadisi, Köyceğiz Dalyan sazlıkları çevresi, Foça Orak Adası, Siren Kayaları tepeleri, İzmir Gölcük, Antalya Belek, Amasya, Kırıkkale, Kapukaya Baraj Gölü, Edirne Meriç, Enez gibi daha birçok sulak alanda ender görülen kuş türlerine rastlanmakta mümkün.

Manyas Kuş Cenneti:
Gölün yapısı ve özelliği nedeniyle bir çok zoolojist için eşi bulunmaz bir laboratuar. Marmara Bölgesi'nin tektonik çukurlaşma alanları içinde yer alan Manyas Gölü güneyden gelen Kocaçayla beslenen ve kuzeydoğudaki "Kuş Cennet" ile Türk turizmine önemli katkı sağlayan bir göl.
Ağaçlık ve sazlık bölümde mart ayı başından itibaren gelen kuşların kuluçkaya yattığı göl, 1938 yılında İstanbul Üniversitesi'nden Zoolog Prof. Dr. C. Kosswing tarafından keşfedildi. O tarihten beri devamlı kontrol altında tutulan bölge, önce kuş cenneti sonra da milli park ilan edildi. Mart ayında gölün Kuzeydoğu ucunda kuluçkaya yatan kuşlar, ağaçların gövdelerini saran sular nedeniyle yüksek dallarda kendilerini güvende hissederek yavrular.
Mayıs ayında yumurtadan çıkan yavrular, Temmuz' da uçmaya başlar Mart-Temmuz, Eylül-Ekim kuş gözlemek için ideal dönemlerdir. O dönemlerde 200' ü aşkın kuş türünü izlemek mümkündür. Kuş Gözetleme Kulesi'nden ilkbaharda Karabatak, Beyaz pelikan, kaşıkçı kuşları, saz bülbülleri, çulha kuşu, bakır kargası; Kış aylarında ise en çok ördekler izlenebiliyor. Bölgenin bir özelliği de Manyas'ta kuluçkaya yatmış kuşların beslenmesini bir başka sulak alan olan Uluabat Gölü'nden sağlamasıdır. Göçmen kuşların, Manyas Kuş Cenneti'ne gitmeden önce mola verip dinlenme amaçlı olarak da kullandığı Uluabat Gölü ne denli iyi korunursa, Manyas Kuş Cenneti'nin zenginliği o derece artıyor.
Manyas, Dalyan, Uluabat üçgeni içinde dolaşan kuşların yanı sıra gölün sahilinde Mustafa Bilgiç' in çiftliğinde de bir çok kuşu canlı olarak görmek mümkün. Turistik tesislere verilmek üzere tavuskuşu yetiştirme çiftliği olarak ta ünlenen kuş cenneti turistlerin de gözde mekanlarından sayılıyor. Avrupalı uzmanların A sınıfı diplomayla ödüllendirdiği kuş cenneti Manyas, Evliya Çelebi' nin gezi notlarında ise şöyle yer alıyor: " suyu hayat vericidir. Vahşi kuşlarla doludur. Her gece kaz ve kuğu sesinden, kanat şakırtısından Manyas sahrası titrer."

Mayıs ayında kuşlar korosunu dinleyebilirsiniz!
Gölde tombul pelikanlar, boz martılar eşlerine yuva yapan kılıbık çulha kuşları, prenses edalı beyaz balıkçıllar mevsimin ilk göçmen kuşlarından sayılıyor.
Balıkçıl ve kaşıkçı kuşları, çeltikçi, saz bülbülleri, yaz boyu sürecek konserlerine bu gölde devam ederken, seromoniye mayıs ayında yavrular da katılıyor ve Manyas inanılmaz bir " kuş korosu" na sahne oluyor.
Sonbahar' da güneye göç eden leylekler gölün batı kıyılarında soluklanırken, tercihi kış olan pelikanlar, yaban kazları, tahtalı güvercinler ve kuğular ancak uzaktan görülebiliyor. Son kafile olarak turnalar da geçip giderken cennet, artık su tavukları ve sakar mekelerine kalıyor.
Gün batımın da bulutlar halinde ördek sürüleri, geceleri ise cüce baykuşun kısık sesli ıslıkları duyuluyor.


Sultansazlığı:
Kayseri'nin Develi Ovası'nda yer alan Sultansazlığı Gölü'nde 252 çeşit kuş türünün tespit edildiğini belirten uzmanlar, kuş sayısının da 400 bin olduğunu söylüyorlar.
Angutların ilk sırayı aldığı Sultansazlığı, flamingoları ağırlıyor.
Diğer türler arasında balıkçıl kuşlar, kaşıkçı, sakarmeke, angut, balaban, kırlangıç, sumru, ördekler, martılar bulunuyor. Kapadokya'nın Sultansazlığı'na çok yakın oluşu nedeniyle göl, turistlerin akınına uğruyor ve tek kürekli sallarla, sazlar arasında gezi yapmalarına imkan veriyor.

İzmir Çamaltı Tuzlası
Dünyada sahip olduğu doğal şartlar nedeniyle, kuş türleri açısından eşi bulunmayan İzmir Çamaltı Tuzlası da bir dönem yok olma tehlikesi atlatmıştı. 190 kuş çeşidini barındıran Çamaltı Tuzlası'nda gruplar halinde toplanan flamingolar farklı yuva mimarileriyle dikkat çekiyorlar. Kıyıya yakın uçan yalı çapkını deniz dibini iyi görüşü ile tanınıyor. Dalgıç kuşların en ustası, en hızlısı Bahri, en geveze kuşlardan olan deniz kırlangıçları yörenin sakinlerinden sayılıyor.

Nallıhan Kuş Cenneti
Bozkur alanlara hayat veren Kızılırmak ve Sakarya nehirleri tarih boyunca çevreleri kuş cennetlerine de hayat vermiş. Ankara-İstanbul-Bolu-Eskişehir dörtgeni arasında yer alan ve 150'yi aşkın kuş türünü barındıran "Nallıhan Kuş Cenneti" 1994 yılında Milli parklar, Av ve Yaban Hayatı Genel Müdürlüğü tarafından koruma altına alındı. Bir gözlem terası da bulunan cennette; piknik yapılabilir, göl kenarında şahin, doğan, kartal, turna, keklik, çulluk, bıldırcın, kaz, kılkuyruk, yeşilbaşı, karabatak, su tavuğu gibi kuşları görebilirsiniz.


Meriç Deltası
Türkiye Yunanistan sınırı olup Meriç Deltası çevresinde yer alan sulak alanlarda, başta Gala Gölü olmak üzere birçok kuş türüne rastlanıyor. Göçmen kuşların Afrika ve Avrupa arasında bulunan bu önemli uğrak noktasında, özellikle bodur ağaçlar, geniş sazlıklar ve insanların erişemediği sulak alanlarda balıkçıl kuşlardan beyaz ve gri balıkçıllar, kara sumru, kılıç gaga, kuğu, karabatak, martı gibi kuşlar ile birçok ötücü kuş türü yuvalanma, üreme ve beslenme amaçlı geçici konaklama yapıyorlar. Özellikle yılan balığı, kefal, levrek, sudak, sazan, turna, yayın, kızılkanat gibi deniz ve tatlı su balık çeşitleri ile beslenen kuşların yaşama alanı 1991 tarihinde tabiatı Koruma Alanı ilan edilmiş. Meriç nehrinin sularla taşıdığı alüvyonlar ve deniz hareketleri sonucu oluşmuş, tuz etkisi görülen, sığ lagün gölleri ve sulak alanlarda flamingolara da rastlanıyor.

Bafa Gölü
16 bin hektar alanındaki orman ve göllerin ile kuşların önemli sığınma yeri, sulak alanı Bafa Balık Gölleri'nde yaşayan kuş türü sayısını da uzmanlar 260 olarak belirtiyor. Kuş bilimi ve eğitimi açısından oldukça önemli olan yörede dünyada sayıları azalan tepeli pelikan, deniz kartalı, dilkuruk, dikkuyruk, sayıları tüm dünya popilasyonu açısından önemli rakamlara ulaşmış durumda.

Göksu deltası:
Kışlama ve kuluçka alanı olarak Göksu Deltası'na gelen çok sayıda kuş türü yılın hemen her mevsiminde ilginç ve canlı bir peyzaj oluşturuyor. Yerli kuşların da barındığı deltada özellikle Akdeniz'de yalnızca belli bölgelerde rastlanan ve sayıları gittikçe azalan saz horozu, bölgenin simgesi olarak dikkati çekiyor. Göksu Deltası kış aylarında ve göç zamanında kuş nüfusu ve tür sayısı olarak 330'a yakın türe ev sahipliği yaparak Manyas ve Sultansazlığı kuş cennetlerinin önünde yer alıyor. Yerli yabancı bir çok gezgin için ideal bir eko sistem olan delta, kuş gözlem ve foto safariler için son derece uygun bir ortam sunuyor. Kuş gözlemcileri için en ideal zaman göçün yoğun olarak yaşandığı nisan ve eylül ayları sabahın en erken saatleri...


Kelaynakların doğum evi Birecik
2000 yılı kasım ayı itibarı ile sayıları 42 olan kelaynaklara Birecik kelaynaklar istasyonunda özenle bakılıyor.
Darıca, Bursa, Ankara, İzmir hayvanat bahçelerindeki örnekleriyle toplam sayısı 60'ı bulan kelaynakların dünyadaki tek üreme alanı Fırat Vadi'sindeki kayalıklar!
En çok 3 yumurta yapan kelaynak, şubat, ağustos ayları arasında kayalıklardaki yuvalarından kuluçka dönemini tamamlayıp, 45-50 gün boyunca yavrularını göçe hazırlıyorlar.
Göç yollarının kapanmaması için 5-10 kuşluk gruplarına göç izni verilen kelaynaklardan, son
7 yıldır gittikleri Mısır-Nil vadisinden dönen olmamış. Dönen olmadıysa da Birecik Kelaynak Üreme İstasyonu görevlileri bu yıl da şubat ayında gelecek kuşlarının dönmelerini merakla bekliyorlar.
Birecik'e her yıl dev kafeslerde yaşayan kelaynakları görmek için dünyanın çeşitli ülkelerinden otobüsler dolusu turist geliyor.
Doğada yaşayan böcekler ile Birecik İstasyonu'nca sağlanan yağsız kıyma, et, tavuk yemi, havuç rendesi ve haşlanmış yumurta kabuğu ile beslenen kelaynaklar, tek eşli yaşamaları nedeniyle üremeleri çok yavaş oluyor.
Bir zamanlar 21 tür kuş yaşayan Fırat Nehri'ndeki ada ise baraj yapımından sonra set haline geldiği için kuşları barındırmıyor artık.
Kelaynaklar ise kafes kuşu olarak yaşamlarını devam ettiriyorlar.

Erçek Gölü Kuş Cenneti.
Van havzası Karagündüz Köyünde bulunan göl 193 kuş türüne ev sahipliği yapıyor.
Özellikle Kuzey Güney hattında göç eden flamingoların yoğun olarak yaşayıp beslendiği ve kuluçka dönemini geçirdiği gölde, Şubat ayının ortasından Ekim ayı sonuna dek 6-7 bin flamingoyu aynı anda görmek mümkün olabiliyor.
Flamingolar Afrika’ya göç ettikten sonra, kalan nöbetçi flamingo kolonileri ile yılın 12 ayı Erçek Gölü flamingo barındırıyor.
Koruma alanı olan kuş cennetinde 20 bini aşkın angut kuşu görmek mümkün oluyor.

Efteni Gölü Kuş Cenneti
Göl kelimenin tam anlamıyla bünyesinde 35'i kalıcı, toplam 150 çeşit kuşa ev sahipliği yapan bir kuş cenneti olarak anılıyor. Leylekler, yaban ördekleri, tepeli beyaz balıkçıllar, angıt, sakarmeke, kuğular, gölün gediklilerinden olup kolay görünenler arasında yer alıyorlar. Kuşların göç yollarında mola gölü olan Efteni su seviyesinin dışında nilüfer çiçekleriyle, sazlıklarıyla kuşları saklarken fotoğraf ve kuş gözlemcilerine kompozisyon oluşturuyor. Boz kaz, sakarca, yeşilbaş, fiyu, bekri, çıkrıkçın, kılkuyruk, kaşıkçın, Macar, elmabaş, pas baş, gri balıkçıl, turna, toy, mezgeldek, çulluk, karatavuk, kızkuşu, karabatak mevsiminde foto safarisi için uygun özellikler gösteriyor. Göl, su kuşları üretme ve koruma sahası olarak tescil edilmiş.


Göçmen kuşların göç yolunda ki durağı Acarlar Longozu
Acarlar Longozu Sakarya ili Karasu ve Kaynarca ilçeleri arasında yer alıyor. Gölün uzunluğu 12 kilometreye eni ise yer yer 250 metre ile 1.250 metre arasında genişleyerek değişiyor.
Karadeniz kıyı hattının yaklaşık bir buçuk kilometre gerisinde uzanan Acarlar Gölü veya bir başka deyişle Acarlar Longozu, bir bölümü sulak bataklık olan ve etrafı ağaçlarla çevrili bir tür su basar ormanı.
Türkiye’nin en büyük tek parça longozu olan Acarlar Gölü’nü narin yapılı nilüferler, sarı, pembe çiçekler, sazlıklar, başta dişbudak olmak üzere çeşitli ağaçlar, endemik bitkiler süslüyor.
15.6 metre karelik alana yayılan longoz, göçmen kuşların göç yolu üzerinde bulunuyor.
Kuşlara ev sahipliği yapan longozun gediklileri arasında yaban ördeği, siyah ördek, sülün, çulluk, sakarmeke, yalıçapkını gibi 254 tür kuş türü yer alırken su tavuğu, yaban kazları, yaban ördekleri en sık görünen türleri oluşturuyorlar. Kimi kuşlar göç sırasında mola verip yemlenerek besleniyor, enerji topluyor, kimi kuşlar bölgeyi güvenli bulup, kuluçkaya yatıyor, üreme dönemlerini tamamlıyorlar, kimi ördek ve kazlar ise bulundukları yeri beğeniyor, ormanın içine yerleşiyor besleniyor ve “kapı ördeği” oluyor.
Balık tutmanın yasak olduğu, ticari balıkçılık yapılmadığı Acarlar Gölünde sazan, turna, yayın, kızılkanat gibi balıklar bulunuyor.
Göl yüzeyi sabah ve öğleden sonra saatleri arasında beyaz sarı, mor renklerde çiçek açan nilüferlerle dolu. Nilüferlerin geniş yaprakları üzerinde su tavukları kurbağalar, su yılanları gibi sulak ortam canlıları yaşıyor.
Kuşların beslenmesi bakımından zengin olan, yağışlar ve dip kaynaklarla beslenip su seviyesinin yükselip alçaldığı sulak alan, kuş cennetlerinden biri sayılıyor.


Leylekler
Uzun bacaklı, uzun gagalı bir kuş türü olan leylekleri göç yolları üzerinde bulunan Anadolu'nun her yerinde görmek mümkün oluyor.
Avrupa'dan Afrika'ya, Asya'ya uzun mesafelere göç eden leylekler mola verdikleri otluk, tarla gibi yerlerde böcekler, sürüngenlerle, kurtçuk, solucan türü canlılarla besleniyor. İlkbaharla beraber havada dönüşler yaparak toplanan ve göç yollarına devam eden leylekler, ülkemizde Trakya Bölgesi İğneada su basar ormanı, Istırancalar, İstanbul Boğazı başta olmak üzere Marmara Bölgesi, Manyas Gölü, Ege Bölgesi, İzmir çevresi, Selçuk, Dalyan, Silifke gibi Akdeniz'in iklimi sıcak olan yerlerde sıkça görünüyorlar. Bir çoğu bacalarda, elektrik direklerinde, çatılarda yuvalanıp kuluçkaya yatıyorlar.


Dilek Yarımadası Milli Parkı Kuş Cenneti
Dilek Yarımadası Milli Park sınırları içinde bulunan bölgede Karine Gölü plankton bakımından zengin ve dip sularıyla beslenerek tuz oranı ve ısısı ile balık üremesine uygun ortama sahip olması, gölün balık cennetine dönüşmesini sağlamış.
Dolaysıyla gerek sazlık alanlarlar gerekse ıssız adacıklar, balıkçıl kuşlar içinde yuvalanma, beslenme merkezleri olmuş.
Başta tepeli pelikanlar, beyaz, gri balıkçıl kuşları olmak üzere çeşitli ötücü kuşlarında katılımıyla kuş cenneti olan bölgede, Milli Parklar Müdürlüğü çevreyi ziyaret edenlerin izlemesi için kuş gözlem kulesi ve yaşayan canlı türleri hakkında bilgilendici panolar yerleştirmiş.

Zengin bir faunaya sahip ülkemizdeki bu eşi bulunmaz hazineyi kaybetmemek için kuş cennetlerini iyi tanıtmalı kuşların barındığı havzaların, sulak alanların korunmasına önem vermeliyiz. Kuş turizmine imrendirici turlar ve aktiviteler, çeşitli araç gereçlerle donatılmış gözlem istasyonları, kuş dünyasını tanıtan dökümanlar, hediyelik eşyalar, hiç kuşkusuz ülkemiz kuşlarının ve dolayısıyla kuş gözlem turlarının artmasına da neden olacaktır.